10 polskich dramatów, które warto znać

Zdobywcy Oscarów. Filmy, które wstrząsnęły widownią. Przejmujące dramaty. To nie tylko hasła reklamowe z afisza. To trafne opisy najgłośniejszych polskich produkcji. Może to taka cecha narodowa, ale lubimy oglądać gorzkie, pogłębione psychologicznie dramaty (a czasem się nimi „katować” – to nie są lekkie historie), a naszym reżyserom bardzo dobrze wychodzą.

Polska może się poszczycić bogatą tradycją w kręceniu dramatów. Zarówno zaraz po wojnie, w głębokim PRL-u, po przemianach ustrojowych, jak i obecnie ukazywały się naprawdę dobre, jeśli nie wybitne pozycje reprezentujące ten gatunek. Dziś przytaczamy dziesięć sztandarowych przykładów.

10. Zaklęte rewiry

Reżyser: Janusz Majewski
Rok produkcji: 1975
Obsada: Marek Kondrat, Roman Wilhelmi, Roman Skamene, Czesław Wołłejko, Stanisława Celińska

Rozpoczynamy od wzorowego kina inicjacyjnego na motywach powieści Henryka Worcella. Akcja „Zaklętych rewirów” rozgrywa się w latach 30. XX wieku. Film Majewskiego opowiada o Romanie (Marek Kondrat), chłopaku ze wsi, który rozpoczyna pracę w restauracji. Młody człowiek zawalczy o wyższą pozycję w grupie, będzie musiał przetrwać nękanie przełożonych, a przy tym wszystkim będzie się starał pozostać uczciwym człowiekiem. „Zaklęte rewiry” to ujmująca, kunsztownie poprowadzona historia o próbach zachowania przyzwoitości w obliczu nierównych szans i podziałów społecznych. Zachwyca treścią, jak i wykonaniem – strojami, dekoracjami, scenografią oraz ujęciem tego wszystkiego. To obraz ponadczasowy, który starzeje się powoli i z godnością.

9. Ziemia obiecana

Reżyser: Andrzej Wajda
Rok produkcji: 1974
Obsada: Wojciech Pszoniak, Daniel Olbrychski, Andrzej Seweryn, Anna Nehrebecka, Włodzimierz Boruński, Piotr Fronczewski, Bożena Dykiel, Kalina Jędrusik

Adaptacja powieści Władysława Reymonta to jeden z tych filmów, które utrwaliły pozycję Wajdy jako tytana polskiego kina i twórcę cenionego na Zachodzie. Reżyser „Kanału” zabiera nas do XIX-wiecznej Łodzi, gdzie poznajemy historię trzech ambitnych młodych przedsiębiorców, którzy porzucają ideały, żeby szybko się wzbogacić. By dogonić marzenia, zakładają wspólnie fabrykę, lecz ich zmagania przynoszą tragiczne konsekwencje. Wajda w mistrzowski sposób ukazuje społeczne nierówności, korupcję i upadek moralny, który może spotkać każdego, nawet najuczciwszego człowieka. Reżyser w adaptacji Reymonta bezbłędnie pokazuje konsekwencje dążenia do sukcesu za wszelką cenę. „Ziemia obiecana” znalazła swoich krytyków ze względu na uproszczenia dokonane względem powieści, ale to wciąż wielkie kino. Przemówi nawet do współczesnego widza, dzięki mocno „zachodniemu” sposobowi kręcenia, jaki przyjął reżyser.

8. Barwy ochronne

Reżyser: Krzysztof Zanussi
Rok produkcji: 1977
Obsada: Piotr Garlicki, Christine Paul-Podlasky, Zbigniew Zapasiewicz, Mariusz Dmochowski, Eugeniusz Priwieziencew

Gdybyście musieli komuś pokazać flagowy przykład polskiego kina moralnego niepokoju, wskażcie bez wahania „Barwy ochronne”. Na tło do wiwisekcji dylematu moralnego Zanussi wybrał środowisko akademickie. Młody magister Jarosław Kruszyński (Piotr Garlicki) dopuszcza do konkursu spóźnioną dysertację, czym naraża się docentowi Szelestowskiemu (Zbigniew Zapasiewicz). Historia starcia dwóch naukowców przeradza się w krytyczny obraz środowiska akademickiego i intelektualistów polskich, pozostając przy tym uniwersalną – i znakomicie zagraną – opowieścią o starciu cynizmu z idealizmem.

7. Zimna wojna

Reżyser: Paweł Pawlikowski
Rok produkcji: 2018
Obsada: Joanna Kulig, Tomasz Kot, Borys Szyc, Agata Kulesza, Adam Ferency

Ten film doprowadził do odrodzenia polskiego melodramatu. Zdobył Złotą Palmę na Festiwalu Filmowym w Cannes, pomógł Joannie Kulig i Tomaszowi Kotowi w zwiększeniu rozpoznawalności. Czarno-biała „Zimna wojna” zaczyna się, gdy kompozytor Wiktor (Kot) poznaje Zulę (Kulig) na przesłuchaniu zespołu ludowego. Między muzykami rodzi się uczucie, wielka miłość z gatunku tych, kiedy trudno jest żyć zarówno razem, jak i osobno. Bohaterów łączą pasje i silne emocje, ale rozdzielić ich może wszystko, łącznie z intrygą polityczną. Wiktor i Zula przemierzą kawał Europy, a w ich melodramatycznej historii nie wybrzmiewa niemal żadna fałszywa nuta.

6. Kobieta samotna

Reżyserka: Agnieszka Holland
Rok produkcji: 1981
Obsada: Maria Chwalibóg, Bogusław Linda, Paweł Witczak, Jerzy Trela

Listonoszka Irena samodzielnie wychowuje syna, żyje w obskurnych warunkach, nie dostaje spadku, na który liczyła. Jako samotna matka zmaga się z wykluczeniem i poczuciem pominięcia. Gorzka rutyna zostaje przełamana, gdy kobieta poznaje byłego górnika, rencistę Jacka (Bogusław Linda). Film zdobył uznanie za sugestywny portret społeczeństwa tamtej epoki, świetnie ukazywał zarówno pragnienie intymności, jak i społeczne napięcia, ludzką desperację. „Kobieta samotna” udowodniła wnikliwość i empatię reżyserki. Agnieszka Holland w mistrzowski sposób przedstawiła psychologiczny portret głównej bohaterki. To naturalistyczny obraz nierównej walki samotnej matki o godność i przetrwanie u schyłku PRL-u.

5. Dług

Reżyser: Krzysztof Krauze
Rok produkcji: 1999
Obsada: Robert Gonera, Jacek Borcuch, Andrzej Chyra, Cezary Kosiński, Agnieszka Warchulska, Joanna Szurmiej-Rzączyńska

W „Długu” Krzysztof Krauze prezentuje nam iście Kafkowski dramat, choć źródłem paradoksu nie jest tu system prawny, a materializm i ludzka podłość. Film opowiada o Adamie (Gonera) i Stefanie (Borcuch), którzy chcą założyć biznes, jednak by wciągnąć w to zagranicznych inwestorów, potrzebują poręczenia na wysoką kwotę. Z pomocą chce przyjść dawny znajomy, Gerard (rewelacyjny Andrzej Chyra). Biznesmen-przestępca nie uwzględnia faktu, że mu odmówiono z powodu wygórowanych wymagań i żąda zwrotu długu za poniesione już koszta. Absurdalne roszczenia rozpoczynają spiralę przemocy. „Dług” to przeszywająca do szpiku kości opowieść o izolacji, chciwości i rozpadzie życia.

4. Pożegnania

Reżyser: Wojciech Jerzy Has
Rok produkcji: 1958
Obsada: Maria Wachowiak, Saturnin Żórawski, Gustaw Holoubek, Tadeusz Janczar, Bogumił Kobiela

Prawie każdy człowiek musiał zmierzyć się z poczuciem niespełnionej miłości. Tak jak bohaterowie „Pożegnań”. Fordanserka Lidka i Paweł, dziedzic bogatej rodziny, wdają się w płomienny romans, który przerywa interwencja ojca Pawła – oraz wybuch wojny. Dawni kochankowie spotykają się po kilku latach, ale ich życie i kraj zmieniły się nie do poznania. W „Pożegnaniach” Has mistrzowsko buduje atmosferę melancholii, posługując się zarówno metaforą, jak i surowością obrazu, kadru. Film porusza tematy uniwersalne, a jednocześnie pozostaje mocno zakorzeniony w polskiej historii. Bywa gorzki. Bywa surrealistyczny, ale też i ciepły. Jak samo życie.

3. Róża

Reżyser: Wojciech Smarzowski
Rok produkcji: 2011
Obsada: Marcin Dorociński, Agata Kulesza, Eryk Lubos, Marian Dziędziel, Jacek Braciak

„Róża” to jeden z najmocniejszych, jeśli nie najmocniejszy film Wojciecha Smarzowskiego. Już to powinno wam dużo powiedzieć. To film, który łączy opowieść o subtelnych uczuciach, dosadnej przemocy i trudnych relacjach polsko-niemiecko-rosyjskich (ze wskazaniem na rosyjską brutalność). Tadeusz (Marcin Dorociński), były AK-owiec, zaraz po wojnie trafia na Mazury, tereny należące niegdyś do Prus, a obecnie kontrolowane przez Polskę i rosyjskie wojsko. Poznaje tam Różę (Agata Kulesza), wdowę po żołnierzu Wehrmachtu. Powojenne podziały i radziecka przemoc wystawią relację Róży i Tadeusza na próbę. Ta gorzka, brutalna historia może ująć pięknymi zdjęciami i poruszającą historią – tych widzów, którzy odważą się po film sięgnąć.

2. Przypadek

Reżyser: Krzysztof Kieślowski
Rok produkcji: 1987
Obsada: Bogusław Linda, Bogusława Pawelec, Zbigniew Zapasiewicz, Tadeusz Łomnick

Zanim Bogusław Linda został etatowym twardzielem polskiego kina z nadania Władysława Pasikowskiego, grał w tnących widza do kości dramatach, takich jak „Przypadek” Kieślowskiego. Każde z nas zastanawiało się kiedyś, co by było, gdyby... Witek (Bogusław Linda) oprowadza nas po takim eksperymencie myślowym w filmowym wydaniu. Od tego, czy zdąży na pociąg, zależy, jak potoczy się jego życie. Kieślowski mistrzowsko ukazuje niuanse ludzkich wyborów i ich wpływ na losy bohaterów. „Przypadek” to intrygująca podróż po naszych dylematach, skonfrontowanych z przypadkowymi zdarzeniami.

1. Popiół i diament

Reżyser: Andrzej Wajda
Rok produkcji: 1958
Obsada: Zbigniew Cybulski, Ewa Krzyżewska, Bogumił Kobiela, Wacław Zastrzeżyński, Adam Pawlikowski

Nikt nie jest w stanie walczyć w nieskończoność. „Popiół i diament”, na podstawie powieści Jerzego Andrzejewskiego, zabiera nas do zrujnowanej Polski tuż po zakończeniu II wojny światowej. Maj 1945 roku, dzień po zwycięstwie. Partyzant Maciej Chełmicki (znakomity Cybulski) i jego towarzysze otrzymują zadanie zlikwidowania komunistycznego działacza. Podczas akcji ginie jednak niewłaściwa osoba, a Maćkiem zaczynają targać wątpliwości na temat sensu dalszej walki. Wajda mistrzowsko przedstawia psychologiczny portret bohatera, ukazując jego moralne rozdarcie. Film doskonale odmalowuje obraz społeczno-polityczny tamtego okresu i zmusza do refleksji nad ceną, jaką płaci jednostka za wierność przekonaniom. „Popiół i diament” to pokaz sztuki filmowej, który warto zobaczyć nie tylko dla sceny z podpalaniem kieliszków.